Ως όρος, η εικόνα σώματος, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Αυστραλό ψυχαναλυτή Paul Schilder το 1935 και πρόκειται για την ψυχική αναπαράσταση που έχουμε για το σώμα μας. Τι σημαίνει όμως αυτό; Η εικόνα σώματος αναφέρεται στην πεποίθηση που έχει το άτομο για το σώμα του και στα συναισθήματα, στις σκέψεις αλλά και στις αξιολογήσεις γύρω από αυτή. Είναι επιπλέον η αντίληψη που έχουμε για το μέγεθος, το σχήμα και το βάρος του ακόμα κι όταν αυτά δεν ανταποκρίνονται πάντα στην πραγματικότητα. Με λίγα λόγια, είναι η εικόνα που διαμορφώνουμε εμείς οι ίδιοι για το σώμα μας.
Για να κατανοήσουμε πώς δομείται η εικόνα σώματος, είναι σημαντικό να αναφέρουμε τις 4 βασικές διαστάσεις της.
- Αντιληπτική διάσταση: Όπως προαναφέρθηκε, η συγκεκριμένη διάσταση επικεντρώνεται στην υποκειμενική μας άποψη για το πώς αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας, ασχέτως αν συμβαδίζει ή όχι με την πραγματικότητα.
- Συναισθηματική διάσταση: Η διάσταση αυτή έχει να κάνει με τα συναισθήματα που μας προκαλεί η θέαση του σώματός μας στον καθρέφτη. Αν δηλαδή μας ικανοποιούν ή μας δυσαρεστούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του σώματός μας (σωματότυπος, βάρος, συγκεκριμένα μέρη του σώματος) ή ακόμη και στο σύνολό του.
- Γνωστική διάσταση: Η διάσταση αυτή αναφέρεται στην γνωστική εικόνα που έχουμε για το σώμα μας. Δίνει δηλαδή έμφαση στις σκέψεις και στις πεποιθήσεις που έχουμε σχετικά με αυτό (σχήμα, βάρος, μέγεθος κ.α.) (π.χ. έντονη ενασχόληση με θέματα γύρω από την εμφάνιση, την διατροφή κ.λπ).
- Συμπεριφορική διάσταση: Τέλος, η συγκεκριμένη διάσταση συμπεριλαμβάνει όλες τις πράξεις, συμπεριφορές και ενέργειες που υιοθετούμε, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την εικόνα που έχουμε διαμορφώσει για το σώμα μας και την εμφάνισή μας γενικότερα (π.χ. αποφυγή έκθεσης σε περιπτώσεις που θεωρούμε ότι δεν διαθέτουμε το «κατάλληλο» σώμα).
Πώς διαμορφώνεται όμως η εικόνα σώματος;
Η εικόνα σώματος είναι μοναδική για τον καθένα μας και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μας. Πρόκειται για μια πολυδιάστατη έννοια η οποία αν και συνιστά αποτέλεσμα της δικής μας προσωπικής άποψης, επηρεάζεται και διαμορφώνεται από ένα πλήθος παραγόντων.
- Οικογένεια: Η οικογένεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και διαμόρφωση της εικόνας σώματος του παιδιού, στη στάση που θα υιοθετήσει απέναντι σε αυτή, καθώς και στις διατροφικές του συνήθειες, ενώ τα παραπάνω συνδέονται άμεσα με την ανάγκη του για αναγνώριση και αποδοχή από τους γονείς. Οι γονείς από την πλευρά τους, μέσα από την δική τους στάση απέναντι στη διατροφή και στην αντιμετώπιση της εξωτερικής τους εμφάνισης, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό αν το παιδί θα αναπτύξει μια θετική ή αρνητική εικόνα για το σώμα του.
- Ατομικοί παράγοντες: Η προσωπικότητα του ατόμου έχει εξίσου πρωταρχική σημασία για το πώς θα αντιμετωπίσει ο καθένας την εξωτερική του εμφάνιση. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση σχετίζεται σημαντικά με την αρνητική εικόνα σώματος. Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει πως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με ορισμένες διατροφικές διαταραχές. Για παράδειγμα, άτομα με ψυχογενή ανορεξία έχουν την τάση να είναι τελειομανείς, ενώ στην ψυχογενή βουλιμία και στην διαταραχή κρίσεων υπερφαγίας (binge eating) παρατηρείται έντονη παρόρμηση.
- Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI): Ένας επιπρόσθετος και εξίσου σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα σώματος και την ικανοποίηση που αισθανόμαστε αναφορικά με αυτή, είναι ο δείκτης μάζας σώματος. Πιο συγκεκριμένα ο ΔΜΣ, είναι ένας ιατρικός τρόπος μέτρησης ο οποίος συσχετίζει το βάρος και το ύψος μας με σκοπό να υπολογίσει και να αξιολογήσει αν το βάρος μας είναι υγιές για το ύψος μας. Έρευνες έχουν δείξει πως τα άτομα με υψηλό ΔΜΣ, τείνουν να φοβούνται ότι θα αξιολογηθούν αρνητικά από τον κοινωνικό τους περίγυρο συγκριτικά με εκείνα που έχουν φυσιολογικό ΔΜΣ. Επιπλέον, εμφανίζουν μια έντονη ασυμφωνία μεταξύ της ιδανικής εικόνας σώματος με αυτή που έχουν στην πραγματικότητα, γεγονός που οδηγεί συχνά σε αρνητικές σκέψεις για την εμφάνισή τους, χαμηλή αυτοεκτίμηση καθώς και σε έντονο άγχος και κατάθλιψη.
- Κοινωνική επιρροή. Τα τελευταία χρόνια η έννοια της εικόνας σώματος προσεγγίζεται και με μια κοινωνική σκοπιά. Στις μέρες μας παρατηρείται μια τρομερή υπερπροσπάθεια από άνδρες και γυναίκες να αποκτήσουν μια εικόνα σώματος η οποία θα είναι κυρίως κοινωνικά επιθυμητή και αποδεκτή. Η αψεγάδιαστη εικόνα που προβάλλουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και πιο πρόσφατα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι το αρρενωπό και μυώδες σώμα για τους άνδρες και αντίστοιχα το λεπτό και θηλυκό σώμα για τις γυναίκες. Αυτά τα εξιδανικευμένα πρότυπα ομορφιάς φαίνεται πως συνδέονται άμεσα με την δημιουργία ψυχοσυναισθηματικών προβλημάτων, όπως είναι η δυσαρέσκεια και η διαστρέβλωση της εικόνας σώματος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι διατροφικές διαταραχές κ.α. Επιπλέον, η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, λόγω της συχνής χρήσης, είναι πιο δραστική σε σχέση με άλλα μέσα ενημέρωσης. Η συστηματική έκθεση τέτοιων προτύπων, αυξάνει την κοινωνική πίεση που νιώθουμε για να αποκτήσουμε το «ιδανικό» σώμα, ενώ παράλληλα αυξάνει και την δυσαρέσκεια με το σώμα μας.
Μιλώντας με ποσοστά, η ηλικιακή ομάδα που πλήττεται περισσότερο είναι οι έφηβοι. Τα ποσοστά στους εφήβους μπορεί να φτάσουν μέχρι και 80% για τα κορίτσια και 55% για τα αγόρια. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται πως 70% των κοριτσιών θα ήθελε να αλλάξει τουλάχιστον 2 χαρακτηριστικά πάνω του ενώ έως και το 80% θα προτιμούσε να είχε πιο αδύνατο σώμα. Αυτό σημαίνει πως σε αυτή την ευαίσθητη αναπτυξιακή φάση της εφηβείας, μόνο 2 κορίτσια στα 10 αποδέχονται το σώμα τους όπως είναι.
Πώς επηρεάζει η αρνητική εικόνα σώματος την ψυχική μας υγεία;
Πολλοί άνθρωποι μπορεί να είναι δυσαρεστημένοι με κάποια πτυχή της εμφάνισής τους, χωρίς ωστόσο να νιώθουν ότι αυτό έχει προεκτάσεις στην συνολική εικόνα του εαυτού τους. Η ενασχόληση με την εξωτερική εμφάνιση δεν είναι πάντοτε ανησυχητική, είναι πολύ πιθανό όμως να πυροδοτήσει ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων. Όπως προαναφέρθηκε, τα ποσοστά στους εφήβους είναι αρκετά υψηλά, χωρίς βέβαια να είναι οι μόνοι που επηρεάζονται από την αρνητική εικόνα σώματος. Τόσο νεαροί ενήλικες όσο και άτομα στη μέση ηλικία, βιώνουν εξίσου έντονα συναισθήματα απογοήτευσης, δυσαρέσκειας, απέχθειας, άγχους και θλίψης στη θέαση του σώματός τους, ενώ συχνά μπορεί να εκδηλώσουν συναισθηματικές και διατροφικές διαταραχές. Τα άτομα με αρνητική εικόνα για το σώμα τους αισθάνονται συνεχώς ευάλωτα στα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχονται, με αποτέλεσμα να ματαιώνονται πολύ εύκολα. Ως εκ τούτου, η αρνητική εικόνα σώματος μπορεί να επηρεάσει δραματικά την αυτοεικόνα του ατόμου, την αυτοεκτίμησή του, την διάθεσή του καθώς και την λειτουργικότητά του σε διάφορους τομείς.
Στην περίπτωση που κάποιος βιώνει έντονη δυσφορία σε σχέση με την εικόνα του σώματός του και την εξωτερική του εμφάνιση γενικότερα, η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς θεωρείται αναγκαία, καθώς θα μπορούσε να αποτελεί μέρος ενός σοβαρότερου και πιο πολυσύνθετου ζητήματος. Η επιτυχής μετάβαση από την απογοήτευση, την ματαίωση και την δυσαρέσκεια στην ουδετερότητα και μετέπειτα στην αποδοχή και αγάπη του σώματός μας είναι μια διαδικασία απαιτητική και χρονοβόρα και γι’ αυτόν τον λόγο η συμβολή ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας σε συνδυασμό με εκείνης ενός διατροφολόγου, θα μπορούσε να επιφέρει καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, βοηθώντας μας με αυτόν τον τρόπο να αποδεχτούμε σταδιακά τη μοναδικότητα των άλλων και πρωτίστως του εαυτού μας.
Η Μαριάννα Γιαννούδα σπούδασε ψυχολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια των σπουδών της έκανε την πρακτική της στην Μονάδα Εφήβων του νοσοκομείου Α.Χ.Ε.Π.Α της Θεσσαλονίκης. Στην πορεία, ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές τηςσπουδές πάνω στην Προσωποκεντρική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία του Πανεπιστήμιου του Strathclyde στο Εδιμβούργο. Παράλληλα εργαζόταν εθελοντικά στο παιδοψυχιατρικό τμήμα του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Περιστερίου και σε διάφορα ιδιωτικά ψυχοπαιδαγωγικά κέντρα. Έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων ενώ έχει εκπαιδευτεί και στην Κλινική Ψυχοπαθολογία στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Τα τελευταία δύο χρόνια ασχολείται με την ατομική θεραπεία και συμβουλευτική ενηλίκων και εφήβων καθώς και με την συμβουλευτική γονέων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Hosseini, S.A., & Padhy, R.K. (2019). Body Image Distortion. Ανακτήθηκε από: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546582/
Kaewpradub, N., Kiatrungrit, K., Hongsanguansri, S., Pavasuthipaisit, C. (2017). Association Among Internet Usage, Body Image and Eating Behaviors of Secondary School Students. Shanghai Arch Psychiatry. 25;29(4):208-217.
Moehlecke M, Blume CA, Cureau FV, Kieling C, Schaan BD. (2009). Self-perceived body image, dissatisfaction with body weight and nutritional status of Brazilian adolescents: a nationwide study. J Pediatr (Rio J)
Sadibolova R, Ferrè ER, Linkenauger SA, Longo MR. (2011). Distortions of perceived volume and length of body parts. Cortex.;111:74-86.
Silva D, Ferriani L, Viana MC. Depression, anthropometric parameters, and body image in adults: a systematic review. Rev Assoc Med Bras
Tiwari, G. K. (2014). Body image satisfaction enhances self-esteem. Vaichariki IV(4), 7-11
Yamamotova A, Bulant J, Bocek V, Papezova H.(2017). Dissatisfaction with own body makes patients with eating disorders more sensitive to pain. Journal of Pain Resarch, 10:1667-1675.
